Rogier de Jong, dichter en stadsdichter van Aardenburg

Poëtisch kijken naar catastrofes

In de film Melancholia van Lars von Trier komt een hemellichaam onstuitbaar op de aarde afstormen. De film schijnt over de Apocalyps te gaan, maar ik heb er altijd een metafoor voor angst in gezien. De ruimte is zo onmetelijk groot dat de kans op een kosmische botsing te verwaarlozen is. De angst ervoor kan echter – zeker bij zwartgallige mensen – serieuze vormen aannemen.

Natuurlijk, er zijn dino’s uitgestorven en laatst ontplofte er nog een steen boven Siberië. Maar verder laat het ruimtepuin ons redelijk met rust. Zozeer zelfs dat we bij vallende sterren een wens doen. Tot er eentje echt op onze test neerkomt zoals in De ontdekking van de hemel. Dan wordt de ruimte opeens vijandig gebied en gaan we schuilkelders in onze achtertuin graven.

Angst is misschien niet zozeer een kwestie van perspectief als wel van inzoomen: op het moment dat je blikveld zich vult met gevaar, staat ook de angst op je netvlies gebrand. Na afloop kun je niet meer terug: je verrekijker zit vast.

De steen des aanstoots is deze keer geen meteoriet maar een virus. Het is ergens vandaan gekomen – het maakt niet uit waarvandaan – en voegt zich volgens de beste Darwinistische principes naar de heersende omstandigheden door op een gastheer te springen die het als een postbode kan rondbrengen. Elk individueel slachtoffer vult je blikveld tot de rand met ellende en projecteert de rampspoed rechtstreeks naar binnen.

Oorspronkelijk is angst een overlevingsmechanisme, bedoeld om ons gezond te houden in de woeste savanne. Oei, een leeuw! Gauw pijl en boog pakken.
Ook angst voor een epidemie is gegrond en gezond. Ware het niet dat een besmettingsgolf geen leeuw pal voor je neus is. Meer een roofdier dat ergens in de buurt rondzwerft op zoek naar een prooi. Jij gaat zeker niet op zoek naar dat roofdier.

Het probleem met veel zwaarmoedigen en zwartkijkers – onder wie schrijver dezes – is dat ze moeite hebben met uitzoomen. Wij zien in deze pandemie een hemellichaam dat op ramkoers ligt met de aarde en we zitten zelf op de eerste rang. Naast Kirsten Dunst.

Wat moeten we doen? Een pilletje halen bij de dokter? Tips van deskundigen opvolgen? Handen wassen, thuisblijven, grasmaaien, kinderen maken?

Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat angst altijd over angst gaat en nooit over gevaar, zoals een schilderij over een pijp geen pijp is maar een schilderij over een pijp. De grote waarde van kunst en poëzie is dat ze altijd gaat over waarneming, over fenomenologie – over onze subjectieve ervaring – en nooit over dode materie. Dat zou met echt een dooie boel worden (daarom valt er zoveel af te dingen op ready made poëzie, maar dat terzijde).

Bij de huidige corona–epidemie worden gevaar en angst door elkaar gehaald en op één grote hoop gegooid. Mensen volgen koortsachtig het nieuws, op zoek naar geruststellende berichten, of gaan googelen, om na afloop gedeprimeerd naar het zwaard van Damocles boven hun hoofd te staren en te verzuchten: ‘Ik ben bang.’ Het schilderij is de pijp geworden.

Ik wil poëzie niet aanbevelen als medicijn tegen angst. Ik ben dichter, geen dokter. Wel heb ik ervaren dat de beeldende kracht van een goed gedicht, of de poëtische kracht van een goed beeld, de ervaring scheidt van de gebeurtenis en ons helpt de zaken weer op ware grootte te zien.

Dat het gevaar in de film Melancholia niet alleen psychisch maar ook kosmisch van aard is, moeten we beschouwen als een groteske beeldspraak van Von Trier, en zeker niet als de naderende Apocalyps onder Wagneriaanse klanken waar de critici destijds zo gretig mee schermden. Kirsten Dunst mag dan wel – volgens een recensent in Trouw – met ‘toegeknepen ogen en vettige slierten haar recht in de camera [kijken]’, vogels mogen ‘als sneeuwvlokken uit de lucht vallen’, een paard mag ‘neerzijgen in de modder’ – al deze donkere romantiek is slechts de toonzetting, de mantel van de angst, het decor.

Melancholia is de planeet van de vrees die op ons afkomt zodra we op gevaar inzoomen. Poëtisch kijken helpt ons weer uit te zoomen, zodat het schrikbeeld zich terugtrekt en we niet meer te dragen hebben dan we al doen – wat vaak meer dan genoeg is.

_______________________________

(23 maart 2020)

Links							Rechts
	Home	Publicaties	Media	Dichter	Stadsdichter	Nieuws
	Weblog: Lars von Trier
	Blogarchief > 2023 \| 01 \| 07 > 2022 \| 11 \| 10 > 2022 \| 10 \| 20 > 2022 \| 10 \| 12 > 2022 \| 10 \| 10 > 2022 \| 08 \| 17 > 2022 \| 08 \| 10 > 2022 \| 07 \| 11 > 2022 \| 07 \| 06 > 2022 \| 05 \| 03 > 2022 \| 04 \| 01 > 2022 \| 03 \| 17 > 2022 \| 03 \| 10 > 2022 \| 01 \| 21 > 2022 \| 01 \| 20 > 2021 \| 11 \| 05 > 2021 \| 08 \| 25 > 2021 \| 08 \| 18 > 2021 \| 08 \| 06 > 2021 \| 06 \| 20 > 2021 \| 03 \| 17 > 2021 \| 02 \| 15 > 2021 \| 01 \| 27 > 2021 \| 01 \| 16 > 2021 \| 01 \| 10 > 2020 \| 11 \| 19 > 2020 \| 08 \| 27 > 2020 \| 05 \| 10 > 2020 \| 04 \| 19 > 2020 \| 04 \| 13 > 2020 \| 03 \| 23 > 2020 \| 01 \| 22 > 2019 \| 08 \| 24 > 2019 \| 06 \| 05 > 2019 \| 03 \| 24 > 2019 \| 02 \| 12 > 2019 \| 02 \| 08 > 2019 \| 05 \| 02 Campert, Remco Claus, Hugo De Coninck, Herman Drie favoriete gedichten Eerbiedskapitaal Frost, Robert Gordeldieren Guépin, J.P. Handke, Peter Hermetische dichtkunst Horror vacui Illich, Ivan Lasters, Ruth Leary, Timothy Literaire herinneringen aan Groningen Lodeizen, Hans Lorca, Federico García Memento Menkveld, Erik Moeyaert, Bart Moore, Marianne Nationaal Monument Nietzsche, Friedrich Östlund, Ruben Poëticale parochies Poëzie en emoties Poëziekritiek Poëzieweek 2021 Recensies Schwartz, Delmore Spoorwegen Stadsdichter Turing Gedichtenwedstrijd 2018 Verhagen, Hans Vlaamse versus Nederlandse poëzie Von Trier, Lars Zeeuws–Vlaanderen Zeeuwse canon		Poëtisch kijken naar catastrofes In de film Melancholia van Lars von Trier komt een hemellichaam onstuitbaar op de aarde afstormen. De film schijnt over de Apocalyps te gaan, maar ik heb er altijd een metafoor voor angst in gezien. De ruimte is zo onmetelijk groot dat de kans op een kosmische botsing te verwaarlozen is. De angst ervoor kan echter – zeker bij zwartgallige mensen – serieuze vormen aannemen. Natuurlijk, er zijn dino’s uitgestorven en laatst ontplofte er nog een steen boven Siberië. Maar verder laat het ruimtepuin ons redelijk met rust. Zozeer zelfs dat we bij vallende sterren een wens doen. Tot er eentje echt op onze test neerkomt zoals in De ontdekking van de hemel. Dan wordt de ruimte opeens vijandig gebied en gaan we schuilkelders in onze achtertuin graven. Angst is misschien niet zozeer een kwestie van perspectief als wel van inzoomen: op het moment dat je blikveld zich vult met gevaar, staat ook de angst op je netvlies gebrand. Na afloop kun je niet meer terug: je verrekijker zit vast. De steen des aanstoots is deze keer geen meteoriet maar een virus. Het is ergens vandaan gekomen – het maakt niet uit waarvandaan – en voegt zich volgens de beste Darwinistische principes naar de heersende omstandigheden door op een gastheer te springen die het als een postbode kan rondbrengen. Elk individueel slachtoffer vult je blikveld tot de rand met ellende en projecteert de rampspoed rechtstreeks naar binnen. Oorspronkelijk is angst een overlevingsmechanisme, bedoeld om ons gezond te houden in de woeste savanne. Oei, een leeuw! Gauw pijl en boog pakken. Ook angst voor een epidemie is gegrond en gezond. Ware het niet dat een besmettingsgolf geen leeuw pal voor je neus is. Meer een roofdier dat ergens in de buurt rondzwerft op zoek naar een prooi. Jij gaat zeker niet op zoek naar dat roofdier. Het probleem met veel zwaarmoedigen en zwartkijkers – onder wie schrijver dezes – is dat ze moeite hebben met uitzoomen. Wij zien in deze pandemie een hemellichaam dat op ramkoers ligt met de aarde en we zitten zelf op de eerste rang. Naast Kirsten Dunst. Wat moeten we doen? Een pilletje halen bij de dokter? Tips van deskundigen opvolgen? Handen wassen, thuisblijven, grasmaaien, kinderen maken? Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat angst altijd over angst gaat en nooit over gevaar, zoals een schilderij over een pijp geen pijp is maar een schilderij over een pijp. De grote waarde van kunst en poëzie is dat ze altijd gaat over waarneming, over fenomenologie – over onze subjectieve ervaring – en nooit over dode materie. Dat zou met echt een dooie boel worden (daarom valt er zoveel af te dingen op ready made poëzie, maar dat terzijde). Bij de huidige corona–epidemie worden gevaar en angst door elkaar gehaald en op één grote hoop gegooid. Mensen volgen koortsachtig het nieuws, op zoek naar geruststellende berichten, of gaan googelen, om na afloop gedeprimeerd naar het zwaard van Damocles boven hun hoofd te staren en te verzuchten: ‘Ik ben bang.’ Het schilderij is de pijp geworden. Ik wil poëzie niet aanbevelen als medicijn tegen angst. Ik ben dichter, geen dokter. Wel heb ik ervaren dat de beeldende kracht van een goed gedicht, of de poëtische kracht van een goed beeld, de ervaring scheidt van de gebeurtenis en ons helpt de zaken weer op ware grootte te zien. Dat het gevaar in de film Melancholia niet alleen psychisch maar ook kosmisch van aard is, moeten we beschouwen als een groteske beeldspraak van Von Trier, en zeker niet als de naderende Apocalyps onder Wagneriaanse klanken waar de critici destijds zo gretig mee schermden. Kirsten Dunst mag dan wel – volgens een recensent in Trouw – met ‘toegeknepen ogen en vettige slierten haar recht in de camera [kijken]’, vogels mogen ‘als sneeuwvlokken uit de lucht vallen’, een paard mag ‘neerzijgen in de modder’ – al deze donkere romantiek is slechts de toonzetting, de mantel van de angst, het decor. Melancholia is de planeet van de vrees die op ons afkomt zodra we op gevaar inzoomen. Poëtisch kijken helpt ons weer uit te zoomen, zodat het schrikbeeld zich terugtrekt en we niet meer te dragen hebben dan we al doen – wat vaak meer dan genoeg is. _______________________________ (23 maart 2020)

	© Rogier de Jong